حمام سنتی از گذشته تا امروز
به گزارش وبلاگ بخار، در گذشته سرنوشت بسیاری از اتفاقات در محل حمام های سنتی رقم می خورده است. پاکیزگی و برطرف خستگی تنها یکی از کارکردهای حمام در گذشته های دور بوده است.
حمام سنتی در ایران نشان دهنده قدمت معماری و اهمیت نظافت در فرهنگ ایرانی است. حمام های سنتی نقشی چشمگیر در زندگی فردی و اجتماعی مردم در زمان های دور ایفا می نموده اند. این حمام ها تنها مکان هایی برای نظافت نبوده اند و مراسم عجیب و متعددی حول محور این مکان در میان مردم رواج داشته است. بسیاری از مصاحبههای اجتماعی و تعاملات خانوادگی و اجرای مراسمی کهن در این حمام ها شکل می گرفته است. با ما در وبلاگ بخارمگ همراه باشید.
اولین حمام سنتی در ایران
تاریخچه اولین حمام سنتی ایران به دوران باستان بازمی شود. این بنا که به قصر بهرام یا حمام سنتی قصر معروف است، در زمان امپراتوری ساسانی که از قرن سوم تا هفتم میلادی بر ایران حکومت می کرد، ساخته شد. حمام سنتی قصر بهرام در استان سمنان امروزی و در نزدیکی شهر گرمسار قرار داشت. این یک حمام سنتی بزرگ متشکل از بخش هایی جداگانه برای مردان و زنان و یک تالار گنبدی مرکزی با کف گرم و کانال های آبی بوده است.
بعلاوه اتاق های کوچک تری برای تعویض، استراحت و مشت و مال در این حمام های سنتی وجود داشته است. حمام سنتی و کاروانسرای قصر بهرام یکی از مراکز مهم اجتماعی و فرهنگی ایران باستان بوده است. این مکان نه تنها مکانی برای حمام کردن و نظافت، بلکه به عنوان محلی برای تجمع مردم و معاشرت آن ها، انجام کارهای تجاری و استراحت نیز بوده است.
امروزه از کارونسرا و حمام بهرام تنها کاروانسرایی به جای مانده که مقصد گردشگران بسیاری در سراسر سال و به ویژه در پاییز و زمستان است.
نقش حمام سنتی در زندگی اجتماعی مردم
حمام ها اغلب با موزاییک های زیبا، کاشی کاری های پیچیده و تزئینات دیگر آراسته می شدند. این حمام های تاریخی نقش مهمی در جامعه ایرانی داشتند که نشان دهنده اهمیت پاکیزگی در فرهنگ ایرانی است.
اولین حمام ایران نه تنها مکانی برای بهداشت جسمانی بلکه مکانی برای معاشرت و پرورش حس اجتماعی بوده است. در حالی که امروزه دیگر حمام سنتی قصر بهرام وجود ندارد، میراث آن را می توان در حمام های سنتی که در ایران به کار خود ادامه می دهند، دید. این حمام ها با نام گرمابه نیز شناخته می شوند.
قسمت های مختلف حمام سنتی
حمام ها در ایران به طور معمول از اتاق ها و بخش های مختلفی از جمله اتاق گرم، اتاق سرد و اتاق بخار تشکیل شده اند. معماری این حمام ها اغلب دارای کاشی کاری های پیچیده، نقوش تزئینی و سقف های گنبدی شکل زیباست. معماری و ساختار حمام سنتی محیطی آرام برای مصاحبه و نظافت و سرگرمی در آن واحد را فراهم می نموده است.
حمام سنتی متشکل از دو خزینه آب ولرم و گرم بود که مشتریان ابتدا وارد خزینه ولرم شده و بدن خود را شستشو می دادند، بعد از آن وارد خزینه گرم شده و کار استحمام نهایی و غسل را کامل می کردند.
اگرچه ممکن است جزییات خاص اولین حمام سنتی ساخته شده در ایران نامشخص باشد، سنت حمام و اهمیت فرهنگی حمام های جمعی قرن ها در جامعه ایرانی ریشه عمیقی داشته است. امروزه در منطقه ها مختلف ایران هنوز هم می توانید از حمام سنتی بهره ببرید و با آئین های دیرین حمام کردن آشنا شده و در میراث غنی فرهنگی کشور غرق شوید.
تاریخچه حمام سنتی عمومی
تاریخچه حمام ها (حمام عمومی) در ایران به قرن ها قبل برمی شود و با میراث فرهنگی غنی این کشور آمیخته است. حمام سنتی به عنوان نشانه مهم اجتماعی، فرهنگی و معماری در سراسر ایران نشان دهنده تأثیر سلسله ها و دوران های مختلف بوده اند.
سنت استحمام عمومی در ایران را می توان به دوران باستان و متاثر از تمدن ایرانی و تاکید آن بر نظافت و بهداشت تلقی کرد. با این حال، توسعه حمام ها به عنوان سازه های معماری متمایز در طول دوره اسلامی، به ویژه از قرن دهم به بعد شکوفا شد.
در دوره سلجوقیان و صفویه، حمام سنتی در شهرها و شهرستان های ایران رواج بیشتری پیدا کرد و به عنوان فضاهای اجتماعی مهم برای زنان و مردان دارای کارکرد بود.
حمام سنتی نه تنها مکانی برای حمام کردن، بلکه مرکزی برای معاشرت، انجام تجارت و لذت بردن از فعالیت های اوقات فراغت بود. عصر قاجار در قرن 19 و اوایل قرن 20 شاهد تحولات بیشتری در طراحی و ساخت حمام سنتی بود.
بسیاری از حمام های تاریخی که هنوز هم وجود دارند مربوط به این دوره هستند. این حمام ها اغلب دارای ساختارهای بزرگتر و استادانه تری بودند که عناصر معماری سنتی ایرانی را همراه با تلفیقی اروپایی در خود جای داده بودند.
قدیمی ترین حمام های ایران
بعضی از قدیمی ترین نمونه های حمام سنتی در ایران که همچنان می توانید از فضای داخلی یا خارجی آن ها بازدید کنید، عبارتند از: حمام فین و حمام سلطان امیراحمد در کاشان، حمام شیخ بهایی در اصفهان، حمام وکیل در شیراز و حمام گنجعلی خان در کرمان. بعضی از این حمام های سنتی امروزه به موزه تبدیل شده اند و بعضی دیگر به وسیله افراد و اشخاص به رستوران ها و مراکز فرهنگی مستقلی بدل شده اند.
حمام در گذر زمان
با گذشت زمان، با ورود لوله کشی مدرن و تغییر هنجارهای اجتماعی، محبوبیت حمام سنتی کاهش چشم گیری یافت. با این حال، کوشش هایی برای حفظ و بازسازی این حمام های تاریخی با شناخت اهمیت معماری و فرهنگی آنها انجام شده است.
امروزه، بازدیدنمایندگان همچنان می توانند جذابیت حمام های ایرانی را در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز، کاشان و یزد تجربه نمایند، جایی که حمام های بازسازی شده نگاهی اجمالی به گذشته دارند و فرصتی برای تعامل با میراث فرهنگی ایران را فراهم می نمایند.
سنت حمام در ایران نه تنها نشان دهنده اهمیت بهداشت است، بلکه یادآور جنبه های اشتراکی حمام است، جایی که افراد با پیشینه های مختلف دور هم جمع می شوند تا همزمان با پاکسازی بدن استراحت نموده و با شرکت در تعاملات اجتماعی حس تعلق خود را تقویت و تجربیات مشترک رقم بزنند.
پیشنهاد مطالعه: پله های رنگی، جاذبه بی نظیر گردشگری در اصفهان را بخوانید.منبع: پیام دلتا