دیپلماسی ابهام در مذاکرات وین - وبلاگ بخار

به گزارش وبلاگ بخار، ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران در یادداشتی در دنیای اقتصاد نوشت: دیپلماسی وین در شرایطی شروع شد که امید های ایران برای انتها یافتن تحریم های مالی به عنوان دغدغه نهایی مسوولان خودنمایی می کرد. اقتصاد تحریمی چالش های خاص خود را در زندگی اجتماعی و مالی و حتی در فضای ادراک راهبردی ایران به جا گذاشت.

دولت احساس می کرد که مشکل اصلی دیپلماسی وین، گروه های اصولگرا و بعضی از مجموعه های راستگرا در داخل کشور هستند.

1. اهداف دیپلماسی وین

همیشه ذهنیت گروه های مخرب در داخل کشور برای مقابله با سازوکار های دیپلماسی در ذهنیت مقام های اجرایی دولت روحانی به چشم می خورد. زمانی که دیپلماسی وین آغاز شد، نه تنها امید دولت بلکه امید جامعه و نیرو های اجتماعی برای تحقق یکسری از اهداف اقتصادی و سیاسی کشور به آزمون دوباره گذاشته شد.

شاید دیپلماسی وین در دوران ریاست جمهوری بایدن از این جهت اهمیت داشته باشد که اعتبار مذاکراتی را افزایش می دهد و امید برای حل و فصل موضوعات و مسائل دیپلماتیک را بیشتر و بیشتر خواهد نمود.

2. اعتبار مذاکراتی دیپلماسی وین

پس اولین نکته ای که باید به آن توجه داشت، مساله اعتبار مذاکراتی دیپلماسی وین است. اعتبار مذاکراتی را باید براساس اهداف متقابل ایران، ایالات متحده و کشور های گروه 1+4 مورد توجه قرار داد. کشور های اروپایی، روسیه و چین نگاهشان به حل وفصل مرحله ای مسائل مربوط به اختلافات ایران و ایالات متحده و همچنین حل و فصل مرحله ای موضوعاتی است که در فضای سیاسی، دیپلماتیک و راهبردی چندجانبه عینیت پیدا نموده است.

3. نگاه ایرانی به دیپلماسی وین

نگاه ایرانی در مذاکرات وین معطوف به اعاده امتیازاتی است که ایران در قبال تعهدات برجام باید از آن بهره مند گردد. ایران تعهدات فراگیری را در قبال انتها دادن به تحریم های هسته ای پذیرفته بود از جمله به حداقل رساندن ذخیره هسته ای و تعهد برای عدم غنی سازی اورانیوم از یک مقیاس 3 درصدی که حداقل ممکن بود.

پذیرش پروتکل الحاقی و در نهایت پذیرش پروتکل پلاس که هر کدام این ها چالش هایی را برای امنیت، اقتصاد و قابلیت های راهبردی ایران به وجود می آورد. پس اهداف ایران در ارتباط با دیپلماسی وین را باید انتها دادن به تحریم های اقتصادی دانست.

آقای روحانی در روز های گذشته به این موضوع اشاره داشت که در طول 100 سال گذشته، بیشترین فشار قدرت های خارجی بر دولت او تحمیل شده است که شاید دور از ذهن نباشد. البته دهه های اول و دوم و سوم قرن بیستم سال های پرمخاطره ای برای امنیت ملی ایران بود. اما در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بیشترین تهدیدات نرم آمریکا در برخورد با ایران در قالب هنر تحریم علیه دولت روحانی بوده است.

علت اصلی تداوم و اعاده تحریم ها آن است که هیچ گونه موازنه ای در حقوق و تکالیف ایران در برجام وجود نداشته است. هم اکنون چهار سال از زمان اعاده تحریم ها علیه ایران گذشته است و در این چهار سال ایران ناچار بوده با چالش های ناشی از تحریم، چالش های مربوط به کوشش برای انتها دادن به تحریم ها و چالش های مربوط به انجام اقدامات متقابل، به نمایش اعتبار در برابر سیاست تهاجمی آمریکا مبادرت کند.

دیپلماسی ایران کوشش همکاری جویانه ایران و ایالات متحده برای رسیدن به نقطه تعادلی را نشان می دهد و طبعا این نقطه تعادل بر اساس شرایطی شکل می گیرد که با انعطاف پذیری در راهبرد های آمریکا هماهنگ باشد. یکی از چالش های اصلی دولت روحانی مربوط به شرایطی است که این دولت سازوکار های مربوط به سیاست قدرت را مورد توجه قرار نداد. کشور های منطقه ای همانند ایران در مذاکراتشان، در کنش تعاملی شان، در الگو های همکاری جویانه شان و در سازوکار های مربوط به معادله قدرت ناچار هستند تا الگوی احتیاط راهبردی را در دستور کار قرار دهند.

بازیگری که سیاست قدرت را مورد توجه قرار نمی دهد و توجهی به راهبرد های رئالیستی روابط بین الملل ندارد، طبیعی است که با چالش های امنیتی شدیدی روبه رو خواهد شد.

4. اهداف آمریکا از مذاکرات وین

ایالات متحده در فضای دیپلماسی هسته ای و توافق مربوط به برنامه جامع اقدام مشترک از این جهت به مازاد راهبردی دست پیدا کرد که اهداف خودش را در کوتاه ترین زمان ممکن تحقق بخشید؛ درحالی که اهداف و مطالبات ایران در شرایط تعلیقی و مرحله ای نهاده شد و مطالبات ایران را در قالب تعلیق مرحله ای در برجام پذیرفت.

باید به این موضوع توجه داشت که سیاست قدرت ایجاب می نماید که نشانه هایی از توازن در رویکرد متقابل و الگوی کنش تعاملی ایران و آمریکا در برنامه جامع اقدام مشترک وجود داشته باشد. نشانه عدم توازن بیشترین مطلوبیت را برای ایالات متحده به وجود آورد. تنظیم توافقی که ایران به تمام تعهداتش مبادرت کرد و آمریکا اجرای تعهدات خودش و گروه 1+5 را منوط به راستی آزمایی آژانس و تایید آن توسط نهاد های دیپلماتیک کشور های مذاکره کننده قرار داد.

در این شرایط طبیعی است که ضربه پذیری ایران افزایش پیدا می نماید و آمریکا می تواند به حداکثر مازاد در قالب اعمال مجدد تحریم ها نائل گردد. زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، شرایط و زمینه برای اعمال فشار های راهبردی بیشتر در ارتباط با ایران به وجود آمد. اما ایران چاره ای جز بهره گیری از سیاست مماشات نداشت.

سیاست مماشات ایران طبعا چالش های بیشتری را برای آینده دیپلماتیک جمهوری اسلامی به وجود آورد. فضای دیپلماتیک ایران در دوران بعد از خروج ترامپ از برجام به شدت در شرایط شکست تاکتیکی قرار داشت. از یکسو دستاوردی در خارج حاصل نشده بود و از سوی دیگر برای گروه های رقیب داخلی که برجام را شکننده می دانستند پاسخی برای توجیه و تبیین موضوع نداشت.

نتیجه

به این ترتیب مذاکرات وین یک، 2، 3، 4 و 5 در حالی آغاز شده و ادامه پیدا نموده است که شرایط حل و فصل مطالب و بحران های ایران و آمریکا را فراهم کند.

نتیجه ای که می گردد گرفت این است که ایالات متحده اولا تمایلی به انتها دادن به تحریم ها ندارد، ثانیا درباره موضوعات کم اهمیت به توافق رسیدند و در ارتباط با موضوعاتی که اهمیت بیشتری دارد، هنوز به نتیجه نرسیده اند.

نکته سوم، بحث مربوط به سوئیفت اقتصادی و بانکی است. انتها یافتن تحریم ها نشانه دارد. نشانه اصلی انتها یافتن تحریم ها را باید در فعال شدن سوئیفت اقتصادی و بانکی و همچنین در فضایی جست وجو کرد که اعاده حقوق ایران برای کشتیرانی و بیمه های تجاری در سطح بین المللی به وجود آید.